Korona i mitra na monetach
Stracenie Stanisława ze Szczepanowa i w rezultacie tegoż czynu bunt możnych spowodowały załamanie się władzy królewskiej. Władysław Herman obejmujący władze w Polsce po wygnaniu na Węgry brata Bolesława Śmiałego zapewne nie wiedział, że na następną koronację Polska będzie musiała poczekać ponad dwieście lat. Nieprzychylna Polsce atmosfera między narodowa spowodowała, że ani Władysława Herma ani jego synowie Zbigniew i Bolesław Krzywousty nie mogli sięgnąć po sakrę królewską. Władysław Herman w momencie przejęcia władzy przeszedł z obozu papieskiego do cesarskiego, co uchroniło go przed utratą tronu, lecz nie pozwoliło mu starać się o koronę. Synowie księcia walczący ze sobą o poszczególne dzielnice niezbyt zajmowali sobie głowę sakra królewską, dopiero zwycięstwo Bolesława Krzywoustego wyjaśniło, który z braci może pójść w ślady wuja. Bolesław Krzywousty zmarnował jednak szansę na koronację doprowadzając do śmierci brata, przez co sam prawie stracił władzę. Książe widząc jakie spustoszenie i osłabienie prestiżu państwa przynoszą bratobójcze walki o władzę tuż przed śmiercią nakazał w dokumencie mylnie określanym jako jego testament wydzielić każdemu z jego synów oddzielna dzielnicę do rządzenia. Najstarszy z nich miał sprawować władze tzw. senioralną i pozostali bracia - książęta mieli mu podlegać. Jednym z uprawnień seniora było prawo bicia monety, z którego skwapliwie korzystał do momentu załamania się władzy senioralnej.
Data rozpoczęcia emisji monet książąt dzielnicowych wciąż pozostaje nam nieznana i wobec braków odpowiednich źródeł nigdy nie zostanie już sprecyzowana348. Według przyjętej i funkcjonującej do niedawna teorii autorstwa Kazimierza Stronczyńskiego z 1847 roku moneta była wybijana pod imieniem władcy zwierzchniego – Władysława Wygnańca. Produkcja mennicza występowała w różnych dzielnicach, ale z wspólnym stemplem najstarszego księcia, zaś władcy dzielnicowi czerpali z niej dochód349. Początki mennictwa dzielnicowego widział Stronczyński na Śląsku rządzonym przez synów Władysława Wygnańca pod koniec rządów Bolesława IV Kędzierzawego. W późniejszych publikacjach autor ten przeniósł zapoczątkowanie mennictwa dzielnicowego na okres rządów nad Wielkopolską i Małopolską Mieszka III Starego(1173 – 1177)350. Stanisław Suchodolski z kolei przeniósł początek lokalnego bicia monety na okres po śmierci Bolesława IV Kędzierzawego351. Koncepcja Janusza Bieniaka z 1982 roku jest dość kontrowersyjna i w dalszym ciągu dyskusyjna, jej argumentacja w kilku punktach jest przekonywująca. Bieniak uważa za początki mennictwa dzielnicowego zmianę statusu księstw dzielnicowych w księstwa dziedziczone przez poszczególne gałęzie rodu piastowskiego352. W taki sposób narodziła się moneta dzielnicowa mająca dużą liczbę rodzajów i wyobrażeń umieszczanych na monetach.
Władcy dzielnicowi pomimo braku wśród nich władcy koronowanego często umieszczali na bitych monetach rozmaite insygnia władzy353. Chcąc podkreślić swój prestiż i niezależność od innych, pragnąc wywyższyć się ponad innymi sięgali po atrybuty zarezerwowane królowi. Książęta manifestowali w ten sposób swoje dążenie i przyszłe plany, chcąc zdobyć koronę i pierwszeństwo wśród licznych księstewek piastowskich. Korona zaadaptowana na grunt Polski z Niemiec dość szybko stała się marzeniem rzeszy książąt piastowskich. Piastowie chcąc choć w małym stopniu upodobnić się do władców koronowanych nosili diademy – obręcze przypominające korony, jednak nie posiadające tak jak one mocy sakry354. Używano wtedy korony otwartej, gdyż zamknięta w świetle obowiązującego wtedy prawa i obyczaju przynależna była jedynie cesarzowi355.
Włodarze poszczególnych dzielnic posiadając lub też uzurpując sobie prawo do bicia własnej monety, a więc prawo zarezerwowane wyłącznie dla króla umieszczali na monetach wyobrażenie korony. Nawiązania niektóre bez problemu możemy połączyć z „denarem królewskim” Bolesława Śmiałego356, jak na przykład monetę przypisywaną władcy Wielkopolski – Przemysłowi II357. Korona nie była jedynym insygnium noszonym przez władców piastowskich, wielu z nich chcąc podkreślić swój książęcy majestat nosiło mitrę jako nakrycie głowy przysługujące jego pozycji.
Książęta piastowscy bijący własną monetę starali się umieścić na swoich monetach te insygnia które by najbardziej odpowiadały ich stanowisku i pozycji. Do władców dzielnicowych postanowiłem dodać Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego gdyż poprzez fakt nie zdobycia sakry królewskiej byli oni książętami, więc nie kwalifikują się jako władcy koronowani. Książąt piastowskich postaram się opisać w dwóch podrozdziałach dzieląc ich według kryterium użytkowania korony lub mitry książęcej.
Trzeci podrozdział dotyczyć będzie używania przez Jagiellonów panujących na Litwie mitry Wielkoksiążęcej i umieszczani jej wizerunku na monetach.
Podrozdzialy w tym rozdziale:
Korona na monetach książąt piastowskich
Mitra na monetach książąt piastowskich
Mitra wielkich książąt litewskich
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.