Korona na monetach książąt piastowskich
Książęta piastowscy pomimo braku sakry królewskiej często używali koron dla podkreślenia swojego prestiżu i majestatu. Fakt ten jest zrozumiały u Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego nawiązujących do polityki Bolesława Śmiałego. Maniera ta jednak pojawia się także na monetach książąt dzielnicowych zdradzając ich plany i zamierzenia. Koronę na monetach podczas rozbicia dzielnicowego według Bogumiły Haczewskiej możemy wyróżnić na monetach Bolesława Kędzierzawego, Mieszka Starego i Kazimierza Sprawiedliwego358. Zenon Piech dodaje do wymienionych książąt Bolesława Kujawskiego syna Mieszka Starego książąt mazowieckich Leszka i Konrada a także opierając się o pieczęcie wśród użytkowników koron umieszcza Leszka Czarnego359. Wyżej wymienionych władców i ich działalność mennicza przedstawię poniżej.
Władysław Herman obejmując ster rządów po wygnanym bracie miał trudne zadanie przywrócenia równowagi w kraju i na arenie międzynarodowej. Władcy temu przypisujemy bicie tylko jednego rodzaju denara, jednak pomimo umieszczenia na nim głowy z profilu nie widzimy na niej interesującego nas insygnium. Obserwując jednak pieczęć władcy jesteśmy w stanie zaobserwować że władca używał czegoś na kształt diademu. Polityka mennicza była realizowana w sposób przemyślany, nastąpiła stopniowa poprawa stopy menniczej bitej monety w stosunku do wcześniejszego okresu360. Z okresu rządów Władysława Hermana zachowała się do naszych czasów pieczęć książęca przedstawiająca władcę na majestacie. Przypuszcza się, iż własną pieczęć posiadał już Bolesław Chrobry, lecz niestety nie mamy na to żadnych dowodów. Pomimo że stan zachowania pieczęci nie pozwala stwierdzić wielu szczegółów jesteśmy w stanie zaobserwować, że władca siedzi na tronie i trzyma na kolanach miecz, zaś na głowie ma opaskę – najprawdopodobniej diadem361. Pieczęć Władysława Hermana jest oprócz pieczęci królowej Rychezy najstarszym zachowanym źródłem sfragistycznym362.
il. 80. Pieczęć Władysława Hermana
Syn Hermana rozpoczynający rządy od walki z bratem Zbigniewem o władzę nad krajem gruntownie zmienił wygląd bitych przez siebie monet. Większość badaczy zajmujących się działalnością tegoż władcy uważa, że to zjawisko miało akcent polityczny mający wpływ w rozgrywce o władzę363. Władcę (jego wyobrażenie) ukazuje się na majestacie lub z atrybutami charakterystycznymi dla władcy. Kilkukrotnie Bolesław umieścił na monetach wyobrażenie swoje i świętego Wojciecha, mające poświadczyć o boskiej opiece oraz według interpretacji innych badaczy mógł to być akt pokuty364 po zabójstwie brata. Bolesław mógł także chwalić się swą działalnością na Pomorzu, które podbijał równocześnie wprowadzając tam chrześcijaństwo365. Rozróżniamy zasadnicze 4 typy denarów i 2 brakteatów, których produkcję rozpoczął na naszych ziemiach właśnie Krzywousty. Interesującym nas denarem jest typ drugi przedstawiający władcę siedzącego na tronie, otok monety nie pozwala stwierdzić, co władca miał na głowie, możemy się jednak domyślać, że był to prawdopodobnie diadem książęcy lub też wczesna odmiana mitry. Przedstawienie władcy na majestacie jest nawiązaniem do denara Bolesława Śmiałego i jego polityki względem cesarstwa. Brak źródeł sfragistycznych tegoż władcy powoduje, że nie wiemy jakimi insygniami posługiwał się Bolesław Krzywousty, mamy tylko pewność co do miecza, symbolu władzy książęcej i sądowniczej.
il. 81. Denar Bolesława Krzywoustego, typ II
Ustrój senioratu wprowadzony na mocy statutu Bolesława Krzywoustego nie przetrwał próby czasu i senior dynastii musiał ustąpić połączonym siłom. Gdy Władysław Wygnaniec przegrał walkę z juniorami to właśnie Bolesław Kędzierzawy został po nim seniorem. Objąwszy tron w wyniku wojny domowej i złamawszy zasadę senioratu, starał się potwierdzić legalność swojej władzy na różne sposoby. Książę posiadając uprawnienia mennicze seniora mógł bić własną monetę, którą starał się legitymować swoje panowanie366. Najpopularniejszym motywem na monetach tego seniora jest władca na majestacie mający na głowie najprawdopodobniej diadem książęcy i dzierżący w dłoniach miecz symbol swych uprawnień sądowniczych. Denary majestatowe to denary oznaczone numerami I, VI i X.
Nowością było umieszczenie na monetach wizerunku księcia wraz z braćmi367, na monecie oznaczonej jako typ II książę wspólnie z jedną postacią trzyma jabłko – sferę. Na drugim denarze (IV) wielki książę siedzi pomiędzy braćmi, jego sylwetka jest celowo powiększona, aby ukazać jego wyższość nad braćmi, wszystkie postacie mają na głowach oznaki godności którą sprawowali368.
Jednym z zabiegów mających potwierdzić władanie seniora nad Polską było wybicie denarów (III) z sylwetką cesarza, wiąże się to z hołdem jaki złożył przed Konradem III Bolesław Kędzierzawy wraz z braćmi w 1146 roku369.Korona noszona przez cesarza zakończona jest trzema kulkami oraz zaznaczano zwisające penidalia.
il. 82. Denar Bolesława Kędzierzawego, typ I il. 83. Denar Bolesława Kędzierzawego, typ II
il. 84. Denar Bolesława Kędzierzawego, typ III il.85. Denar Bolesława Kędzierzawego, typ IV
il. 86. Denar Bolesława Kędzierzawego, typ VI
Jednym z najwybitniejszych władców tamtego okresu był Mieszko Stary – władca Wielkopolski, który przez całe życie starał się o zdobycie władzy nad dzielnica krakowską i zajęcie stanowiska seniora dynastii. Mennictwo za rządów tegoż księcia zasługuje na szczególną uwagę ze względu na kilka wprowadzonych przez niego innowacji. Z władcą tym wiąże się nowe zjawiska, takie jak renovatio monetae370, wprowadzenie monet jednostronnych – brakteatów oraz wydzierżawienie Żydom mennic książęcych. Mieszkowi Staremu przypisujemy obecnie 56 typów monet dzielących się według posiadanych napisów na hebrajsko i łacińsko napisowe371. Na brakteatach w większości widnieją wizerunki postaci wiązanych z osobą księcia bardzo często wyposażonego w atrybuty władzy królewskiej372, o którą przecież walczył przez całe życie373. Podziału monet tamtego okresu możemy dokonać według rodzaju wizerunku na popiersiowe, piesze, konne i majestatowe374. Każdy z wybitych brakteatów miał za zadanie nieść przesłanie, że Mieszko pan Wielkopolski to władca potężny i mający królewskie aspiracje. Wizerunki księcia z koroną widnieją na wielu jego monetach, czy to hebrajskich czy łacińskich. Znane są nam ponadto legendy umieszczone a monetach określające Mieszka Starego jako króla375. Mieszko Stary realizował także swoją ideologię monarchiczną poprzez akty fundacyjne dla kościołów, czego przykładem jezt zachowana do naszych czasów patena kaliska. Widzimy więc, że Mieszko Stary za wszelką cenę chciał zdobyć władzę, a poprzez bicie monet przeprowadzał swoistą propagandę376.
Nieczytelność wykonania stempla nie pozwala nam dzisiaj na jednoznaczne określenie czy przedmiot znajdujący się na głowie księcia to korona, diadem czy mitra książęca, dlatego też ograniczę się do wymienienia typów monet, na których widnieje wizerunek korony377. Korona książęca zagościła na wielu monetach tego okresu, jako pierwsze wymienię brakteaty łacińsko napisowe : I, II, III, IV378. Przejściowe brakteat dwujęzyczny z signum władzy to brakteat numer II379. Brakteaty hebrajskie mające wyobrażenie korony na stemplu to: I, XXV, XXXI, XXXII380. Mieszko Stary bił ponadto denary, na których też umieścił swój wizerunek w koronie, denar ten oznaczamy jako typ II381.
il. 87. Brakteat łaciński Mieszka Starego, il. 88. Brakteat łaciński Mieszka Starego, typ I typ II
il. 89. Brakteat łaciński Mieszka Starego, typ III il. 90. Brakteat łaciński Mieszka Starego, typ IV
il. 91. Brakteat łacińsko – hebrajski Mieszka Starego, typ II
il. 92. Brakteat hebrajski Mieszka Starego, typ I il. 93. Brakteat hebrajski Mieszka Starego, typ XXV
il. 94. Brakteat hebrajski il. 95. Brakteat hebrajski
Mieszka Starego, typ XXXI Mieszka Starego, typ XXXII
il. 96. Denar Mieszka III Starego, typ II
il. 97. Patena kaliska Mieszka Starego
Kazimierz Sprawiedliwy wzorem braci chcąc pochwalić się swoją suwerennością oraz niezależnością we własnym księstwie dwukrotnie kazał umieścić swoje oblicze w koronie na monetach.. Dwa typy brakteatów przedstawiają władcę na majestacie z diademem na głowie (I, XII)382, przedstawienie władcy jako osoby tronującej miało za zadanie potwierdzić jego panowanie nad dzielnicą krakowską i prestiż wynikający z tegoż tytułu383.
il. 98. Brakteat Kazimierza il. 99.Brakteat Kazimierza Sprawiedliwego, typ I Sprawiedliwego, typ II
Bolesław Kujawski – syn Mieszka Starego pomimo że zginął w bitwie pod Mozgawą, zdążył zapisać w historii polskiego mennictwa. Książe panujący na Kujawach oddanych mu przez ojca we władanie kilka razy kazał umieszczać swój wizerunek na monetach bitych najprawdopodobniej w Inowrocławiu. Władca jest pokazany w dwóch pozycjach, raz jako rycerz, lub też jako książę w koronie z atrybutami władzy takimi jak sfera – jabłko, berłem(VI, IX, XI)384 lub proporcem(XII)385. Wśród wizerunków władcy wybitych na monetach możemy wyróżnić oblicza władcy z diademem i z koroną posiadającą wyraźne sterczyny386.
il. 100. Brakteat Bolesława il. 101. Brakteat Bolesława Kujawskiego,
Kujawskiego, typ I typ IX
il. 102. Brakteat Bolesława Kujawskiego, il. 103. Brakteat Bolesława Kujawskiego, typ XI typ XII
Leszek Mazowiecki rządzący z nadania wuja – Kazimierza Sprawiedliwego bił liczne odmiany brakteatów w mennicy Płockiej. Na kilku z nich widniej postać księcia z diademem na głowie(IV), na jednym władca jest ukazany w koronie(XI)387. Posługiwanie się przez księcia wizerunkiem korony może świadczyć o chęci pójścia młodego księcia w ślady ojca Bolesława Kędzierzawego i zajęcia Krakowa w celu zdobycia stanowiska seniora dynastii. Korona ukazana na monecie posiada widoczne trzy sterczyny zakończone kulkami.
il. 104. Brakteat il. 105. Brakteat
Leszka Mazowieckiego typ IV Leszka Mazowieckiego typ XI
Konrad Mazowiecki przez całe swoje panowanie uparcie walczył o zwierzchnictwo nad dzielnicą krakowską, w której dwukrotnie zasiadał na tronie. Książe rościł sobie prawa do tronu wielkoksiążęcego należnego mu po ojcu i bracie. Władca dał tym dążeniom wyraz umieszczając swoją postać w koronie na bitych przez siebie brakteatach (I, II, III)388. Konrad Mazowiecki kazał bić na monetach wizerunek korony z widocznymi trzema sterczynami. Władca ten prowadził szeroką działalność fundacyjną o której świadczy zachowana patena płocka przedstawiająca władcę z koroną na głowie wraz z rodziną oddających hołd Chrystusowi na majestacie.
il. 106. Brakteat il. 107. Brakteat
Konrada Mazowieckiego typ I Konrada Mazowieckiego typ II
il. 108. Brakteat Konrada Mazowieckiego typ III
il. 109. Patena płocka Konrada Mazowieckiego
Leszek Czarny, brat Władysława Łokietka panujący w dzielnicy krakowsko – sandomierskiej nie prowadził zbyt aktywnej produkcji menniczej. Możemy to przypisać krótkiemu panowaniu władcy na tronie w Krakowie oraz licznym wyprawom wojennym, mającym na celu obronę rządzonego przezeń państwa. Przypisujemy mu dzisiaj dwa brakteaty z jego obliczem389, na jednym ma na głowie koronę hełmową(I)390. Tezę potwierdzającą, że jest to korona hełmowa potwierdza pieczęć piesza księcia przedstawiająca go właśnie w tym insygnium.
il. 110. Brakteat Leszka Czarnego typ I
il. 111. Pieczęć Leszka Czarnego
Leszek Czarny zamyka listę wymanianych przeze mnie władców okresu rozbicia dzielnicowego, którzy umieszczali na monetach wizerunki koron. Pomimo, że dopiero Przemysł II w 1295 roku koronował się na króla Polski, większość z władców umieszczała na monetach swoje oblicze z koroną na głowie. Korona ukazana jako atrybut władzy miała za zadanie wzmocnić pozycję władcy we władanym księstwie oraz zademonstrować jego ewentualne plany na przyszłość. Dzięki takim przedstawieniom wiemy, którym władcom odpowiadała ich pozycja, a którzy mieli monarsze ambicje. Korony wybite na monetach dzielnicowych to korony otwarte, najprawdopodobniej książęce, których książęta używali jako substytutu sakry królewskiej.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.