www.eprace.edu.pl » korona-na-monetach » Wstęp

Wstęp

Tematem mojej pracy jest korona na monetach Piastów i Jagiellonów. Postaram się na jej łamach wykazać zmiany zachodzące w przedstawianiu wizerunku tego symbolu władzy królewskiej. Studium moje dotyczyć będzie umieszczania przez władców z obydwu dynastii jakże ważnego dla naszej historii atrybutu władzy jakim była korona. Ulokowanie tegoż wizerunku na monetach bitych przez władców Polski w różnych etapach opisywanego przeze mnie okresu było spowodowane różnymi przyczynami i okolicznościami. Obserwując rozwój systemów menniczych na ziemiach polskich jesteśmy w stanie zauważyć zmiany zachodzące w przedstawianiu insygniów władzy, poznajemy ewolucję ich wyglądu i zastosowania.

Umieszczenie insygniów władzy na monetach miało istotne znaczenie nie tylko dla ich twórcy, ale także użytkowników oraz było nośnikiem określonych informacji i ideologii. Król lub książę bijąc monety z wizerunkami koron obwieszczał światu swój majestat i prestiż lub ogłaszał publicznie swoje zamiary polityczne. Istnieją gruntowne różnice pomiędzy emisjami powstałymi w różnych okresach opisywanego przeze mnie czasu, które pozwalają odpowiedzieć na wiele zagadek z naszej historii. Postaram się to wszystko wykazać na łamach mojej pracy.

Omawiany temat wzbudził moje zainteresowanie, gdyż ikonografia monet i zawarta w niej symbolika nie znalazła się jeszcze w głównym nurcie badań historyków zajmujących się tą dziedziną. Opracowania dotyczące omawianego okresu dotyczą poszczególnych dyscyplin skupiając się na nich, pozostałe są omawiane pobieżnie lub są pomijane. Literatura interesującego nas zagadnienia jest bardzo obszerna i mocno rozproszona.

Badania przeprowadzone przeze mnie nie dotyczą wyłącznie jednego i ściśle określonego przedziału materiałowego. Pisząc pracę wkraczałem w zakres dziedzin nauk pomocniczych historii jakimi są numizmatyka, sfragistyka czy nauka o znakach państwa i prawa, jednak nie ograniczyłem się tylko do tych dziedzin i sięgnąłem także do historii sztuki, a także dziejów ekonomicznych na naszych ziemiach. Prace z tych wszystkich dziedzin poza kilkoma wyjątkami nie są świeżej daty, lecz pomimo że minęło już dużo czasu od ich powstania ciągle pozostają aktualne. Moneta średniowieczna i jej tematyka od kilkudziesięciu lat wzbudza zainteresowanie badaczy. Badania jednak związane z numizmatyka poszły w kierunku badań nad systemami menniczymi i ich wzajemnym powiązaniu. Ikonografia monet została przesunięta na dalszy plan, do którego obecnie część badaczy powraca i zajmuje się symboliką wyobrażeń umieszczonych na monetach.

Historia mennictwa i systemów pieniężnych w Polsce posiada kilka ogólnych opracowań tematu zaznajamiających czytelnika z dziejami systemów pieniężnych na ziemiach polskich. Pierwsi badacze dziejów pieniądza na ziemiach polskich pojawili się już w XIX wieku, jednak ich prace dotyczyły określonych okresów lub dynastii. Pierwsza praca dotyczącą całych dziejów menniczych państwa polskiego była autorstwa Mariana Gumowskiego i pojawiła się tuż przed wybuchem pierwszej wojny światowej w Krakowie1. Praca obecnie dość dyskusyjna posiada jednak walory dzieła naukowego i w niektórych fragmentach ciągle pozostaje aktualna. Ten sam autor w świetle odkryć i ustaleń, które nastąpiły po wydaniu jego podręcznika napisał po wojnie drugą pracę, w której częściowo odszedł od głoszonych wcześniej przez sienie poglądów2. Prace Mariana Gumowskiego skupiły się głównie na ustaleniach faktograficznych i klasyfikacji monet.

Rozwój badań nad dziejami pieniądza polskiego jaki nastąpił po zakończeniu II wojny światowej był spowodowany rozwojem kolekcjonerstwa oraz zwróceniem uwagi na powiązania między historią pieniądza a numizmatyką. Szczególne zainteresowanie numizmatyką polską rozwinęło się na początku lat 60 – tych dwudziestego wieku, gdy rozpoczęto przygotowania do obchodów tysiąclecia istnienia państwa polskiego. Powstała wówczas praca Tadeusza Kałkowskiego „Tysiąc lat monety polskiej” opisująca dość pobieżnie dzieje monety występującej na ziemiach polskich3. Praca to pomimo niezbyt dobrego opracowania naukowego cieszyła się powodzeniem, o czym świadczy duża ilość wznowień owej publikacji. W latach 70 – tych powstały także dwa inne opracowania dotyczące monety na ziemiach polskich. W ślady Tadeusza Kałkowskiego poszedł Józef Szwagrzyk wydając pracę opisującą systemy pieniężne na ziemiach polskich oraz wymieniając monety pojawiające się na przestrzeni wieków w obiegu4. Praca ta doczekał podobnie jak wcześniejsza wielu wznowień. Monumentalną pracą była 10 tomowa publikacja Edmunda Kopickiego poświęcona dziejom pieniądza na obszarach polskich i związanych historycznie z Polską5. Praca tam ma charakter katalogowy, z klasyfikacją monet polegającą na przyporządkowaniu ich poszczególnym władcom i omówieniem wizerunków na nich umieszczonych. Monety w katalogu są ukazane w niezbyt właściwej formie przerysów. Na łamach tej pracy korzystam z dwóch pierwszych tomów poruszających interesujący mnie okres. Dziejom systemów pieniężnych na naszych ziemiach obszerną pracę poświęcił Zbigniew Żabiński opisując zmiany i ewolucje w nich zachodzące6.

Badania nad średniowiecznymi dziejami pieniądza są bardzo liczne i posiadają obszerną literaturę. Gruntowne badania nad obcą monetą średniowieczną i jej obiegiem przeprowadził Stanisław Suchodolski7. Prace dotyczące średniowiecznego mennictwa polskiego pojawiły się już w XIX wieku i były dziełem Kazimierza Stronczyńskiego, jednego z pionierów polskiej numizmatyki8. Szczegółowo rolę monety w średniowieczu opisuje na łamach swych prac Ryszard Kiersnowski poruszając tematykę charakterystyki mennictwa9 i roli pieniądza kruszcowego w kulturze tamtego okresu10. Interesująca wydaję się też pozycja autorstwa Janusza Adamczyka11 opisująca przedmonetarne formy obiegu pieniężnego na terenie Europy Środkowej i Wschodniej.

Szczegółowe badania nad monetą Piastowską zainicjował już Kazimierz Stronczyński12 w połowie XIX wieku i kontynuowali je w wieku XX Ryszard Kiersnowski13 i Stanisław Suchodolski14. Badania Stronczyńskiego skupiły się na identyfikacji monet znalezionych podczas wykopalisk. Prace współczesne zajęły się wyjaśnieniem genezy i rozwoju piastowskiego mennictwa oraz jego klasyfikacją. Studiom nad pieniądzem Jagiellonów swoje badania poświecili Stanisława Kubiak15 oraz Andrzej Białkowski i Tadeusz Szweycer16. Publikacje autorstwa tych osób dotyczą omówienia i klasyfikacji emitowanych przez Jagiellonów monet. Stanisława Kubiak omawia mennictwo od Władysława Jagiełły do końca panowania Aleksandra Jagiellończyka, zaś Białkowski i Szwycer zajmują mennictwem ostatnich Jagiellonów. Mennictwo Jagiellonów omówił także w swojej pracy habilitacyjnej Zenon Piech17, analizując je pod kątem używania różnych znaków jako symboli władzy.

Reformy monetarne, które miały miejsce podczas rządów Kazimierza Wielkiego i Zygmunta Starego zostały opracowane przez Władysława Terleckiego18 i Urszulę Zgorzelską19. Poruszona w nich problematyka stanowi podstawę do dalszych badań nad tym zagadnieniem.

Zagadnienie produkcji menniczej poszczególnych władców poruszyli w swoich publikacjach następujący badacze: Dobrochna Gorlińska20, Ryszard Kiersnowski21, Bogumiła Haczewska22, Borys Paszkiewicz23, Krzysztof Skwierczyński24, Stanisław Suchodolski25, Stanisław Trawkowski26 i Witold Borowski27. Poruszona w nich tematyka dotyczy omówienia działalności menniczej poszczególnych władców, okoliczności powstania różnych wyobrażeń wybijanych na monetach oraz ogólnej klasyfikacji materiału numizmatycznego.

Badania nad ikonografią monet przeprowadziłem obserwując zdjęcia lub przerysy umieszczone w publikacjach wcześniej wymienionych. Swoistą nowością na polu badań nad ikonografią monet jest wcześniej wspomina książka Zenona Piecha oraz praca doktorska Witolda Garbaczewskiego dotycząca wizerunków umieszczanych na monetach w okresie rozbicia dzielnicowego28.

Polskim insygniom koronacyjnym w tym koronie przeze mnie opisywanej, jest poświeconych mnóstwo publikacji zajmujących się tym zagadnieniem. Niewiedza o losach polskich insygniów koronacyjnych i rychła nadziej odzyskania niepodległości, którą symbolizowały, zaowocowała pojawieniem się na początku XX wieku pracy Feliksa Kopery29. Współczesne studia traktujące o polskich insygniach monarszych i ich losach napisali Michał Rożek30 i Jerzy Lileyko31. Prace obydwu badaczy skupiają się na omówieniu losów insygniów monarszych oraz na omówieniu ich historii do momentu zniszczenia przez Prusaków na początku wieku XIX – tego. Pobieżny opis atrybutów monarszych znalazł się także w pracach Witolda Maisla poświęconych archeologii prawniczej32. Insygniom władzy królewskiej i książęcej poświęca swoje artykuły też Zenon Piech opierając się na szerokiej podstawie badawczej33.

W mojej pracy poruszam także problematykę średniowiecznej ideologii władzy i zmian w niej zachodzących na przestrzeni wieków opierając się na pracach Jana Baszkiewicza34, Zbigniewa Dalewskiego35, artykułach Witolda Sawickiego36 i Tadeusza H. Orłowskiego37 i studium poświęconego osobie króla pióra Jeana Paula Rouxa38. Jan Baszkiewicz analizując ewolucję poglądów monarchicznych na zachodzie Europy porównuje je do nam znanych z dziejów Polski. Przytoczone artykuły traktują o rozwoju rytu sakry królewskiej opisując ich antyczne początki do okresu późnego średniowiecza. Przeogromny ładunek informacyjny o rytuałach władzy zwierzchniej możemy znaleźć w publikacji zbiorowej, której redaktorem był Jacek Banaszkiewicz39. Problem pojawienia się korony zamkniętej oparłem na pracy Aleksandra Gieysztora,40 który jako pierwszy w polskiej historiografii zwrócił uwagę na to zagadnienie.

Badając ikonografię tamtego okresu sięgnąłem także do opracowań sfragistycznych, gdyż często produkcja mennicza i opatrywanie pieczęciami dokumentów niosły podobny do siebie ładunek informacyjny. Obserwując materiał sfragistyczny korzystałem z prac Mariana Gumowskiego41, Franciszka Piekosińskiego42 i Zenona Piecha43. Publikacje Piecha są podzielone na dwie odrębne części traktujące o sfragistyce okresu piastowskiego i jagiellońskiego.

Pracę swoją pozwoliłem sobie podzielić na sześć rodzajów zajmujących się określonymi działami pracy. Rozdział I „Średniowieczna ideologia władzy” - poświęciłem omówieniu zagadnienia rozwoju ideologii monarszej, ewolucji sakry królewskiej oraz omówieniu atrybutów przypisanych władzy królewskiej. W rozdziale II „Korony i ich wyobrażenie” opisałem rodzaje koron używanych w okresie przeze mnie opisywanym oraz zastosowanie mitry książęcej w Polsce. Rozdział III „Moneta i jej funkcje” traktuje o roli monety w kulturze średniowiecza i rozwoju systemów pieniężnych na ziemiach Polski. Następny rozdział IV „ Korona na monetach królów Piastowskich” dotyczy umieszczania przez Piastów koronowanych wizerunków korona na monetach przez nich bitych. Rozdział V „Korona, diadem i mitra na monetach” opisuje umieszczanie insygniów władzy na monetach przez książąt piastowskich od XI do końca XIII wieku i wielkich książąt litewskich z wieku XVI. Ostatni rozdział VI „Korona na monetach Jagiellonów” porusza problem mennictwa jagiellońskiego oraz zagadnienia pojawienia się na monetach w XVI wieku korony zamkniętej. Moja praca posiada ponadto Wstęp informujący o zagadnieniu poruszanym na łamach pracy, Zakończenie podsumowujące pracę badawczą, Bibliografię zawierającą wykorzystaną literaturę oraz Spisbizantyjskich ilustracji wykorzystanych w pracy.



komentarze

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.