Korona na monetach władców Polski po zjednoczeniu
Bolesław Krzywousty w 1137 roku chcąc nie dopuścić do walk pomiędzy swoimi synami podzielił kraj na dzielnicę którymi administrowali jego synowi będąc równocześnie poddanymi dziedzica księstwa krakowskiego – seniora. Załamanie się władzy senioralnej na przełomie XII i XIII wieku spowodowało, że kraj coraz mocniej brnął w podział na księstwa poddane władzy poszczególnych gałęzi rodu piastowskiego. Nastąpiło także załamanie się zasady senioratu i rozpoczęcie produkcji monet w mennicach im podległych. Okres ten i ogromny chaos menniczy będę opisywał w następnym rozdziale. Władcy okresu rozbicia dzielnicowego starali się doprowadzić do zjednoczenia państwa polskiego, jednak przez długi okres czasu ich starania pozostawały bezowocne. Sukces uzyskał dopiero władca Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego Przemysł II koronując się na króla Polski w 1295 roku.
Król swoją koronacją w Gnieźnie zakończył okres rozbicia dzielnicowego, choć nie rządził zbyt długo jego działalność przyniosła zamierzone efekty. Władca ten prowadząc współrządy z Bolesławem Pobożnym najprawdopodobniej w okresie bycia księciem nie bił własnej monety. Przypisuje mu się wybicie dwóch brakteatów już po koronacji, wzorowanych na „denarze królewskim” Bolesława Śmiałego316. Widnieje na nich wizerunek króla z mieczem. W typie pierwszym władca ma na głowie koronę zamkniętą lub mitrę zwieńczoną krzyżem(I), na drugim typie brakteatu władca nosi otwartą koronę(II) z wyraźnie zaznaczonymi trzema sterczynami317. Wokół typu I ciągle trwa dyskusja na temat zagadnienia co król ma na głowie, gdyż moneta posiada legendę REX, więc nie może być to mitra, a korona zamknięta w tamtym okresie była zarezerwowana wyłącznie dla cesarzy.
Przemysł II sporządził z okazji swojej koronacji pieczęć majestatyczną przedstawiającą na awersie siedzącego go na majestacie z insygniami królewskimi i w koronie fleuronowej na głowie318. Przedstawienie władcy na majestacie jest widomym znakiem aspiracji zjednoczeniowych i odnowienia władzy królewskiej w Polsce. Awers monety przedstawia Orła Białego w koronie położonego na tarczy. Umieszczenie na tarczy ukoronowanego Orła Białego miało być symbolem odrodzonego Królestwa Polskiego319, herb ten był także uważany za osobiste godło książąt piastowskich320. Orzeł Biały ponadto utożsamiany z dzielnicą krakowską był symbolem zgłaszanych pretensji do tej dzielnicy321.
il. 47. Brakteaty Guziczkowe il. 48. Brakteaty Guziczkowe
Przemysła II, typ I Przemysła II, Typ II
il. 49. Pieczęć majestatyczna Przemysła II
Kolejną osobą zasiadającą na polskim tronie był król czeski Wacław II. Przemyślida przejmując po śmieci Leszka Czarnego dzielnicą krakowską, próbował połączyć w jedno Czechy i Polskę. Przeprowadzając w Czechach reformę pieniężną rozciągnął on jej wpływ na rządzoną przez jego starostów Polskę. W okresie jego rządów w Polsce bito jedynie monetę drobną – denary, pozostałe monety grosze małe (parvusy)(II) i szerokie grosze praskie(III) bite były w Pradze322. Wszystkie rodzaje monet posiadają identyczne wizerunki na awersie jest to korona fleuronowa323, zaś na rewersie widnieje herb Czech - lew ukoronowany324. Wizerunek korony wybijanej na denarach przedstawia insygnium ze fleuronami po bokach w kształcie lilii, zaś z przodu sterczynę w kształcie krzyża. Moim zdanie obraz korony bitej na denarach nawiązuje do korony świętego Wacława – insygnium koronacyjnego władców czeskich.
il. 50. Denar Wacława II
il. 51. Korona Świętego Wacława
Koronacja z 1320 roku była potężną manifestacją treści ideowych, z tej okazji sporządzona nowe insygnium koronacyjne – koronę fleuronową, która odtąd wzorem pobliskich Czech na stałe zagościła na awersach i rewersach monet.
Władysław Łokietek zdobywając w wyniku długotrwałej walki tron królewski dostrzegał panujący w państwie chaos menniczy325. Król widział konieczność przeprowadzenia reform menniczych, mających wzmocnić rynek jego królestwa326. Ponadto Władysław Łokietek nie był pewny swojej pozycji wobec oporu książąt mazowieckich i śląskich, musiał więc wzmocnić swoją pozycję odpowiednią ideologią. W tym celu emisja jego monet niesie potężny ładunek informacyjny. Na monetach często pojawia się wizerunek ukoronowanego pól orła, pół lwa. Orzeł był symbolem dzielnicy krakowskiej, korona nad nim symbolizowała władzę królewską nad odrodzonym państwem, zaś lew był symbolem używanym przez władców kujawskich jako herb gałęzi rodu327.
Pieczęć majestatyczna Władysława Łokietka niosła podobne treści, gdyż posiadała ona wyobrażenie władcy podobne do pieczęci Przemysła II, nowością jest zamieszczenie na pieczęciach herbu Kujaw u stóp władcy jako znaku dynastycznego, zabieg ten przeprowadził zarówno Władysław Łokietek jak i Kazimierz Wielki328.
Monety datowane na okres przed koronacyjny posiadają wspólny rewers, zaś różnią się jedynie awersami, są one bez napisowe329. Denary te mają na rewersie wyobrażenie ukoronowanego godła osobistego książąt kujawskich w tym też Władysława Łokietka – pół lwa – pół orła(I, II, III)330. Kolejne denary datowane już na okres po koronacji nie posiadają już herbu książąt kujawskich, lecz wizerunek Orła w koronie(IV, VII)331 lub bez niej(V, VI, VIII)332. Posiadają ponadto legendę WLADISLAVS REX, zaś niektóre dodatkowo POLONIE. Denar typu VIII posiada na awersie umieszczony wizerunek korony fleuronowej, podobnej do wybitej na monetach bitych w Czechach333.
Król Władysław Łokietek jako pierwszy monarcha w Polsce wybił złotą monetę – dukata334. Emisja dukatów łokietkowych nastawiona była na cele propagandowe, gdyż jej skąpa ilość nie mogła w żaden sposób wpłynąć na obieg pieniężny . Na dukacie na rewersie zostało wybite przedstawienie władcy na majestacie z koroną liliową, zaś na rewersie umieszczono sylwetkę świętego Stanisława335. Awers dukata swoim wyglądem przypomina awers pieczęci majestatycznej, zaś rewers nawiązuje do legendy zjednoczeniowej związanej ze świętym Stanisławem.
il. 52. Denar Władysława Łokietka, typ I il. 53. Denar Władysława Łokietka, typ II
il. 54. Denar Władysława Łokietka, typ III il. 55. Denar Władysława Łokietka, typ IV
il. 56. Denar Władysława Łokietka, typ VII il. 57. Denar Władysława Łokietka, typ VIII
il. 58. Dukat Władysława Łokietka
il. 59. Pieczęć majestatyczna Władysława Łokietka
Kazimierz Wielki był jednym z najlepiej zapamiętanych władców Polski, król ten przeprowadził gruntowną reformę menniczą336. Wielką innowacją było rozpoczęcie bicia przez niego wzorem pobliskich Czech zupełnie nowe rodzaje monet takie jak grosze, półgrosze i ćwierć grosze337. Władca ten jako pierwszy zastosował cyfrę królewską łączącą pierwszą literę imienia władcy z umieszczoną na niej koroną. Badacze wiążą pojawienie się cyfry królewskiej z pobytem młodego Kazimierza Wielkiego na Węgrzech, i czerpaniu z stamtąd wzorców.
Kazimierz Wielki chcąc umocnić swoją pozycję wobec pretensji do tronu Luksemburgów celowo umieścił na monetach wizerunki korony jako symbolu jego prestiżu oraz orła w koronie jako symbolu niezależności. Król nawiązując do ciągłości władzy w ramach jednej dynastii kazał sporządzić pieczęć majestatyczną wzorowaną na wcześniejszych. Pieczęć majestatyczna tegoż władcy posiada niewielkie zmiany, które nie zmieniają jej wyglądu, lecz tylko dodają jej majestatu338. Ostatni Piast na tronie polskim starał się także o wzmocnienie swojej pozycji i równoczesne zwiększenie integralności królestwa poprzez zastosowanie w architekturze herbów ziemskich opatrzonych koroną królewską339.
Zdobycie Rusi Czerwonej zaowocowało biciem na niej oddzielnej monety, co ciekawe posiadającej lepszą stopę menniczą od tej w Koronie. Podstawowym rodzajem monet bitych przez króla były denary, na awersach i rewersach gościła korona, cyfra królewska lub orzeł ukoronowany, były to trzy główne motywy przewijające się na denarach(III, IV, V, VI, VII, VIII). W wyniku reform wprowadzonych przez władcę pod koniec panowania rozpoczęto bicie ćwierć groszy krakowskich, miały one wybite na awersie wizerunki ukoronowanej głowy, zaś na rewersie korony. Półgrosze krakowskie najliczniej bite z monet kazimierzowskich posiadały na awersie wizerunek króla na majestacie, zaś na rewersie ukoronowanego orła340. Grosz krakowski341, którego produkcję menniczą szybko zakończono, posiadał na awersie wyobrażenie korony, zaś na rewersie orła ukoronowanego342.
Produkcja mennicza odbywała się ponadto na Rusi Czerwonej, gdzie bito puły(denary) i kwartniki(ćwierćgrosze)343, posiadały one wizerunki cyfry królewskiej, korony lub lwa – symbolu Rusi344. Ciekawym wyjątkiem może być denar oznaczony jako typ II gdyż posiada on odwrotne przedstawienie cyfry królewskiej co może świadczyć o analfabetyzmie mincerza sporządzającego tłok.
Wizerunek korony używany przez Kazimierza Wielkiego na monetach to stylizowana korona fleuronowa – posiadająca cztery sterczyny w formie lilii heraldycznych. Obraz ten jest prawdopodobnie nawiązaniem do polskiego insygnium koronacyjnego lub też innej korony stosowanej przez króla i nie zachowanej do naszych czasów. Korona umieszczona samodzielnie w polu monety miała symbolizować majestat osoby władcy.
il. 60. Denar Kazimierza Wielkiego, typ III il. 61. Denar Kazimierza Wielkiego, typ IV
il. 62. Denar Kazimierza Wielkiego, typ V il. 63. Denar Kazimierza Wielkiego, typ VI
il. 64. Denar Kazimierza Wielkiego, typ VII il. 65. Denar Kazimierza Wielkiego, typ VIII
il. 66. Ćwierć grosz krakowski il. 67. Półgrosz krakowski
il. 68. Grosz krakowski
Monety ruskie Kazimierza Wielkiego
il. 69. Denar ruski, typ I il. 70. Denar ruski, typ II
il. 71. Denar ruski, typ III il. 72. Kwartnik ruski
il. 73. Pieczęć majestatyczna Kazimierza Wielkiego
Rządy Ludwika Węgierskiego w Polsce nie wyróżniły się niczym szczególnym, bił on w Koronie wyłącznie denary, z których wymienię tylko jeden posiadający na awersie herb dynastyczny, a na rewersie ukoronowanego Orła. Monety bite na Rusi miały więcej wizerunków, pojawiły się na nich korona, cyfra królewska jego i Kazimierza, co miało nawiązywać do spuścizny po Piaście345. Korony prezentowane na monetach są to w dalszym ciągu korony fleuronowe.
il. 74. Denar krakowski typ I
il. 75. Denary ruskie typ I il. 76. Denary Ruskie typ II
il. 77. Denary ruskie typ III il. 78. Denary ruskie typ IV
il. 79. Kwartnik ruski
Pierwsza kobieta na polskim tronie nie prowadziła zbyt aktywnej produkcji menniczej, bijąc drobną monetę denarową346. Na okres jej panowania datowane są dwa denary wschowski i krakowski, jednak na żadnym z nich nie widnieje wyobrażenie korony347. Mennictwo rządów Andegawenów w Polsce cechuje stagnacja, władcom z tej dynastii przypisujemy dziś wyłącznie bicie denarów. Odmienna sytuacja panowała na Rusi, którą Ludwik Węgierski chciał zagarnąć dla Węgier, jak wiemy jednak działania Jadwigi jego córki zażegnały to niebezpieczeństwo. Andegawenowie stosowali co prawda na monetach koronę, lecz było to wyłącznie wzorowanie się na wzorcach wcześniejszych.
Mennictwo pierwszych Piastów i tych rządzących po okresie rozbicia dzielnicowego władców bardzo często obfitowało w umieszczaniu na monetach wyobrażeń korony. Początkowo w okresie do rozbicia dzielnicowego umieszczano na denarach wyłącznie lekkie diademy królewskie, wyjątkiem jest tutaj denar królewski lub też koronacyjny Bolesława Śmiałego przedstawiający koronę otwartą wzorowaną na cesarskiej. Po rozbiciu dzielnicowym władcy umieszczali na monetach wyobrażenie korony otwartej – gotyckiej, kilkakrotnie ukazano władcę na majestacie ze wszystkimi atrybutami władzy. Nowością było pojawienie się cyfry królewskiej na monetach Kazimierza Wielkiego i Ludwika Węgierskiego, po raz pierwszy pojawił się także wizerunek ukoronowanego Orła jako symbolu Corona Regni Poloniae – zjednoczonej po rozbiciu Polski .
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.