Korony na monetach pierwszych Piastów
Nierozstrzygniętym pozostaje problem, który z pierwszych Piastów rozpoczął bicie monety, nie wiemy czy był to Mieszko I czy Bolesław Chrobry bijący własną monetę równocześnie z synem Mieszkiem II Lambertem.287 Przystępując do omawiania wyobrażeń korony na monetach zacznę jednak od monet przypisywanych Mieszkowi I, jednak nie pokuszę się o ich dokładne przypisanie do któregokolwiek z Piastów o tym imieniu288.
Znane są nam dziś trzy typy monet noszących w legendzie imię Mieszka, dwa typy są w zasadzie jednakowe nieznacznie różnią się rewersami oraz innymi literami legendy w otoku awersu289. Na awersie znajdują się ponadto wyobrażenie przez jednych uznane za szczyt świątyni290, przez innych uznane za kołpak książęcy zwieńczony krzyżem, typ drugi posiada wyobrażenie z pałąkami, które dodatkowo upodabniają je do korony291. Interpretacja ta zależy od osoby datującej monety, badacze określający ich pochodzenie na okres panowania Mieszka I widzą w tym wyobrażeniu szczyt świątyni, których fundacją chciał się pochwalić nowy chrześcijański władca292. Osoby, które widzą w tym wyobrażeniu koronę datują jej powstanie na lata panowania Mieszka II293, jest to jednak mało prawdopodobne, gdyż w tamtym okresie w Europie korona nie funkcjonowała samodzielnie na stemplach monet294. Obiekt umieszczony na monetach kształtem przypomina insygnium koronacyjne przypisywane pierwszemu władcy węgierskiemu Świętemu Stefanowi, lub też jest podobny z profilu do insygnium królewskiego z X wieku przypisywanego Ottonowi III. Korona ottońska posiada wygląd koron charakteryzowanych jako romańskie, posiada cztery sterczyny w kształcie lilii i możemy zaobserwować ją na miniaturach przestawiających władców z dynastii ottońskiej295.
Moim zdaniem jednak ów szczyt świątyni lub jak twierdzą niektórzy korona przypomina bardziej kamelaukion – kołpak o którym już wcześnie wspominałem na łamach tejże pracy. Kołpak który był znany i używany przez Germanów, jak i władców wschodnich w tym cesarzy bizantyjskich, mógł zostać zaadaptowany przez władców słowiańskich.
il. 27. Denar Mieszka, typ I il. 28. Denar Mieszka, typ II
il. 29. Kamelaukion il. 30. Konstantyn VIII cesarz Bizancjum
il. 31. Otton II il. 32. Tzw. Korona Ottońska
Mennictwo z okresu panowania Bolesława Chrobrego było bardziej obfite niż domniemana produkcja Mieszka I. Znamy dzisiaj około 150 różnych monet, bitych około 40 odmianami stempla i dzielonych na kilka głównych typów przypisywanych mennictwu pierwszego polskiego króla296. Produkcja została rozpoczęta około roku 995 i z krótkimi przerwami trwała do 1020 lub 1025 roku297. Monety Chrobrego cechuje przebogatość wyobrażeń wybitych na monetach oraz różnych treści legend na nich umieszczonych. Interesująca jest także tytulatura władcy widniejąca na monetach, i zawierająca takie tytuły jak : dux, dux inclitus, rex oraz princes Polonie298. Oprócz tytulatury władca kazał także umieszczać na denarach inne symbole mające odzwierciedlać jego władzę i prestiż. Znamy kilka przykładów, kiedy to kazał on umieszczać na monetach wyobrażenie głowy mającej na głowie diadem książęcy lub też królewski w formie lekkiej przepaski płóciennej ozdobionej metalami i kamieniami szlachetnymi299, na niektórych monetach możemy także rozpoznać zastosowanie korony antycznej znanej jako corona radiata. Za argumentem mówiącym, że władcy polscy stosowali ówcześnie lekka przepaskę – diadem świadczy miniatura przestawiająca Mieszka II na majestacie. Korona widoczna na miniaturze z „Kodeksu Matyldy” jest podobna do korony widniejącej na głowie Rychezy żony Mieszka II, której wizerunek jest nam znany z jej pieczęci300. Porównując także ikonografię tamtego okresu obserwujemy podobieństwo pomiędzy insygniami noszonymi przez władców Polski i Niemiec.
il. 33. Mieszko II na majestacie il. 34. Otton III na majestacie
Opierając się na zachowanym materiale numizmatycznym jesteśmy w stanie wyróżnić następujące monety noszące wizerunek głowy z domniemanym diademem lub koroną antyczną. Monety oznaczone numerami: I, XIII, XV noszą wizerunki głowy władcy z diademem na czole, korona antyczna widnieje na denarach oznaczonych numerami: IV, V, VI, VII, XIV301.
Bolesław Chrobry jako pierwszy umieścił na monetach symbol ptaka302, o gatunek którego toczą się po dziś dzień spory. Duża cześć badaczy chciałaby widzieć w nim pierwsze wyobrażenie orła303 – naszego godła, inne hipotezy mówią o kogucie galijskim, Gołębicy Ducha Świętego304 czy pawiu. Literatura tegoż zagadnienia jest dość obfita, a wobec braków informacji na ten temat w źródłach odpowiedź na pytanie co znajduje się na monetach pozostaje nieznana. Najprawdopodobniejsza wydaje się hipoteza mówiąca o pawiu, gdyż ptak umieszczony na monetach właśnie go przypomina. Tezę tą potwierdza stylizowany ogon, będący cechą charakterystyczną dla tegoż ptaka. Uwagę zwracają dodatkowo wypustki na głowie owego ptaka, można je zinterpretować jako grzebień zwierzęcia lub też jako wypustki korony, co jednak wydaje mi się mało prawdopodobne. Monety z „ptakiem” posiadającym koronę są umieszczone pod numerem X i XI305.
Mennictwo Bolesława Chrobrego pomimo swej różnorodności cechuje jedna cecha wspólna – miało służyć potwierdzeniu potęgi i prestiżu władcy. Pierwszy król Polski jak wiemy prowadził aktywną działalność we wszystkich dziedzinach życia politycznego i społecznego. Władca będąc aktywnym także na arenie międzynarodowej starał się o wzmocnienie swojej pozycji w chrześcijańskiej Europie.
Głowa w diademie
il. 35. Denary Bolesława Chrobrego, typ I il. 36. Denary Bolesława Chrobrego, typ XIII
il. 37. Denary Bolesława Chrobrego, typ XV
Głowa w koronie antycznej
il. 38. Denar Bolesława Chrobrego, typ IV il. 39. Denar Bolesława Chrobrego, typ V
il. 40. Denar Bolesława Chrobrego, typ VI il. 41. Denar Bolesława Chrobrego, typ VII
il. 42. Denar Bolesława Chrobrego, typ XIV
Ptak
il. 43. Denar Bolesława Chrobrego, typ X il. 44. Denar Bolesława Chrobrego, typ XI
Bolesław Śmiały wstępując na tron odziedziczył kraj dźwigający się z upadku po ogromnych zniszczeniach jakie przyniósł mu najazd czeski. Młody władca posiadający imię wielkiego przodka starał się go naśladować we wszystkich dziedzinach rządzenia państwem. Książe wznowił produkcję monet około 1069 roku, i trwała ona do końca jego panowania zakończonego buntem możnych. Moneta bita w tamtym okresie nie jest tak różnorodna jak jego poprzednika, jednak obserwując wyobrażenia na niej umieszczone możemy dziś stwierdzić, że bito ją w podobnym celu. Na pięć znanych nam głównych rodzajów dwa posiadają wizerunki księcia w pozach charakterystycznych dla monarchów średniowiecznych.
Denar określony w katalogu jako typ III bardzo często jest nazywany „denarem koronacyjnym” lub „denarem królewskim”306, gdyż z całą pewnością możemy go połączyć z koronacją Bolesława Śmiałego na króla307. Na awersie wyeksponowano wyobrażenie skierowanego w lewą stronę ukoronowanego władcy dzierżącego miecz308. Podwójne zastosowanie insygniów władzy potwierdza prestiż władcy jako króla i wojownika, akcentując także jego uprawnienia sądownicze, których symbolem jest miecz309. Korona jaką władca ma nałożoną jest nawiązaniem do ówczesnej korony cesarskiej310, co można łatwo wytłumaczyć, gdyż wiemy, że mincerzami byli wtedy Sasi – sprzymierzeńcy Śmiałego w walce z cesarzem niemieckim311. Użycie takiego wyobrażenia nie świadczy o cesarskich zapędach króla, lecz jest próbą ukazania potęgi nowego władcy312. Wizerunek korony umieszczony na monecie jest obrazem korony płytowej składającej się z małych płytek, na głowie władcy widzimy właśnie trzy płytki zakończone sterczynami.
Moneta oznaczona numerem IV najprawdopodobniej powstała już po koronacji i przedstawia na awersie władcę zasiadającego na tronie, zaś na rewersie walczącego ze smokiem313. Zamieszczenie swego tronującego wizerunku było celową manifestacją siły i potęgi władcy, siedząca postać trzyma w prawej ręce miecz, a lewą ma wzniesioną do góry, otok ucina górę głowy lecz możemy się domyślać umieszczenia tam korony królewskiej. Przestawienie to nawiązuje do podstawowych funkcji, jakie pełnili władcy, czyli sądownictwa, wskazuje na to miecz i wzniesiona ręka314. Rewers i przedstawienie władcy jako rycerza - zabójcy smoka miało symbolizować jego działalność misyjną w jeszcze na pół pogańskim kraju. Król w ten sposób ukazał się jako dobry chrześcijański władca walczący z szatanem (wyobrażenie smoka)315.
W przeciwieństwie do wizerunków umieszczanych na monetach Bolesława Chrobrego denary jego imiennika noszą wyobrażenie korony łatwiejszej do zinterpretowania i identyfikacji. Nowością było pojawienie się wizerunku władcy na majestacie, motyw ten już stale będzie się przewijał w mennictwie polskim. Zastosowanie zaś wizerunków króla jako rycerza pozwala nam się domyśleć wzorców czerpanych z Zachodniej Europy.
il. 45. Denar Bolesława Śmiałego, typ III il. 46. Denar Bolesława Śmiałego, typ IV
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.