Rodzaje koron
Używanie koron przez władców w różnych okresach czy podczas różnorodnych uroczystości zaowocowało postępującą ich specyfikacją. W Europie na zachowały się jakiekolwiek ślady istnienia przepisów określających kształt i wygląd koron królewskich, o takich szczegółach zwykle decydowała osoba, dla której je sporządzano134. Insygnia wykonywano ze złota lub pozłacanego srebra odbijającego chwałę Boga i ozdabiano drogimi klejnotami i perłami wyrażającymi potęgę królewskiego majestatu135.
Za najlepsze prace dotyczące europejskich regaliów w tym także polskich uchodzą prace niemieckiego badacza Percy F. Schramma i brytyjskiego historyka lorda Twininga136. W świetle badań obydwu historyków rozróżniamy dwa główne klasyfikacje koron królewskich. Pierwsza z opisanych dotyczy podziału ze względu na spełnione funkcje.
Korona koronacyjna – była określana w źródłach, jako „corona originalis seu privilegatia” i sporządzano ją osobno dla króla, i dla królowej137. Przechowywano je w skarbcach królewskich lub katedralnych, przy których odbywała się uroczystość intronizacji. Władca prawdopodobnie nakładał ją tylko raz w życiu podczas uroczystości koronacyjnej138. Hipotetyczny wygląd korony Bolesława Chrobrego i Mieszka II znamy z kodeksu Matyldy. Pokazana tam korona to raczej diadem o czterech ściankach zwieńczonych okrągłymi gałkami139. Przypuszczalnie korona Bolesława Śmiałego była cztero promienista podobnie do wyglądu czeskiej korony Świętego Wacława140, zaś korona używana od czasów Łokietka posiadała na pewno dziewięć promieni wyobrażających heraldyczne lilie141. Od końca XV wieku używano zmodyfikowano koronę poprzez dosztukowanie dwóch kabłąków i zrobienie z niej korony zamkniętej142.
Korona homagialna – służyła władcy do przyjmowania hołdów składanych mu podczas rozmaitych świąt i uroczystości. W Polsce używane do odbierania hołdów do końca XIV wieku używane były prawdopodobnie klejnoty osobiste władców. Od początków XV wieku do tego celu używano insygniów sporządzonych, na koronację Jadwigi i Władysława Jagiełły143.
Korona osobista – każdy władca posiadał własną prywatną koronę, której używał, na co dzień. Sporządzana była zwykle z mało szlachetnych odmian kruszców, które pozłacano lub posrebrzano, i ozdabiano kamieniami półszlachetnymi lub ich imitacjami.144. Przypuszcza się, że korony osobiste władców po ich śmierci pełniły rolę insygniów grobowych, co możemy stwierdzić na podstawie insygniów wydobytych z grobowca Kazimierza Wielkiego145. Funkcję korony osobistej mogła pełnić kobieca korona odnaleziona w Środzie Śląskiej pod koniec lat 80 – tych XX wieku, wykluczone jest jednak jej pochodzenie i używanie na terenach Polski146.
Korona hełmowa – władca używał jej w czasie podróży lub wojny, noszona była na hełmie stale z nim zespolona lub ruchoma, miała kształt obręczy nałożonej na szyszak. Prawdopodobnie korona znaleziona wraz z hełmem w Sandomierzu w początkach XX wieku mogła być koroną hełmową bliżej nieokreślonego władcy, jednak przypisywanie jej Kazimierzowi Wielkiemu należy uznać za poważny błąd nie posiadający oparcia w znanych nam faktach147. Zachowany materiał sfragistyczny świadczy o popularności tego rodzaju signum wśród książąt piastowskich doby rozbicia dzielnicowego.
Korona egzekwialna – korona kładziona na marach obok zmarłego władcy, znamy je głownie z przekazów ikonograficznych. Wykonywano je ze srebra lub metali nieszlachetnych, przechowywano je, jako pamiątki po zmarłych władcach148.
Korona wotywna – korona ofiarowana w jakiejś intencji, często, jako podziękowanie króla określonemu obiektowi sakralnemu. Insygnium po ofiarowaniu może pełnić różne funkcje w świątynni. Znamy z terenów polskich zastosowanie diademów książęcych, jako krzyża lub też części relikwiarza149.
Korona grobowa – składana była wraz z kopiami innych insygniów razem z ciałem władcy do grobu. Insygnia grobowe naszych władców zachowały się, w większości zostały wydobyte skopiowane i ukryte z powrotem w trumnach. Wykonywano je przeważnie z posrebrzanej blachy brązowej lub miedzianej, choć korona Kazimierza Jagiellończyka wykonana była ze skóry, co potwierdza opowieści o problemach finansowych tegoż władcy. Wiedza zdobyta w ten sposób pozwala nam prześledzić ewolucję kształtów klejnotów koronnych, oraz prądów w tej dziedzinie150.
Możemy również podzielić korony ze względu na ich kształt.
il. 13. Korona Hełmowa przypisywana królowi Kazimierzowi Wielkiemu
Hełm królewski – używany był najczęściej podczas podróży władców, lub był też noszony podczas toczonych wojen. Używanie go przez władców podkreślało ich rolę, jako rycerzy i obrońców swego władztwa151. W tym typie korony prezentowali się na pieczęciach liczni książęta dzielnicowi ze wszystkich dzielnic między innymi Kazimierz Łęczycki czy Leszek Czarny152.
il. 14. Replika polskiej korony koronacyjnej (korona liliowa z dodanymi kabłąkami)
Korona kabłąkowa – korona zamknięta u góry jednym lub dwoma kabłąkami. W średniowieczu zarezerwowana wyłącznie dla cesarzy niemieckich ( jednokabłąkowa), miała symbolizować władzę cesarską nad światem153. U progu doby nowożytnej wobec pojawienia się ideologii „rex est imperator in regno suo”, większość władców wyposażyła swe korony w kabłąki czyniąca z ich klejnotów korony zamknięte, dodatkowo na przecięciu się kabłąków umieszczano małą kulkę z krzyżem - mundus154. W Polsce funkcję tę pełniła od końca XV wieku tak zwana korona Chrobrego z dosztukowanymi kabłąkami.
il. 15. Korona cesarska il. 16. Korona węgierska świętego Stefana
Korona płytowa – jeden z najstarszych rodzajów koron. Składał się obręczy z przymocowanymi do niej płytkami ozdobionymi napisami lub wyobrażeniami czerpiącymi z ideologii chrześcijańskiej. Ciekawym jej przykładem jest korona cesarska155 oraz węgierska świętego Stefana156. Używana była prawdopodobnie przez Bolesława Chrobrego i Mieszka II, co możemy wnioskować na podstawie ryciny przedstawiającej Mieszka II i Matyldę Lotaryńską157.
il. 17. Pieczęć majestatyczna Przemysła II
Korona obręczowa – insygnium używane, od starożytności, jako diademy królewskie lub korony typu corona aurera. Składała się z obręczy zakończonej wypustkami mającymi imitować promienie słoneczne, symbolizujące Boską Opiekę. Prawdopodobnie została użyta do koronacji Bolesława Śmiałego, Przemysła II i Wacława II. Jej wyobrażenie możemy oglądać na tzw. „denarze królewskim” Bolesława Śmiałego” i pieczęci majestatycznej Przemysła II158.
il. 18. Korona znaleziona w Środzie Śląskiej
Korona liliowa – inaczej nazywana fluorenową, gotycką lub segmentową. Składała się z kilku części zakończonych stylizowanymi heraldycznie elementami, mogły być to lilie heraldyczne, kwiaty lub orły. Korona posiadająca sterczyny w kształcie lilii to korona koronacyjna naszych władców, koronę mającą sterczyny w kształcie kwiatów widzimy na nagrobku Władysława Jagiełły zaś koronę z orłami widzimy na przykładzie skarbu ze Środy Śląskiej. Polska korona liliowa został sporządzona na uroczystość koronacji Łokietka w 1320 roku, jako że składała się z dziewięciu większych (i jednej mniejszej) ruchomych elementów mogła być dopasowywana do kształtu głowy, prawdopodobnie w XVI wieku zaczęto nazywać ją koroną Chrobrego159.
U progu doby nowożytnej możemy mówić już tylko o podziale na korony otwarte – corona aperta i zamknięte – corona clausa160, oraz uwzględniając stosunki własnościowe na korony państwowe i prywatne161. Korona zamknięta zarezerwowana przez całe średniowiecze dla cesarza rzymskiego zaczęła być używana w drugiej połowie XV wieku w całej Europie. Odpowiadało tej tendencji zdanie które pojawiło się już w XII wieku i stało się popularne w XV wieku : „rex imperator in regno suo”162.
komentarze
Bardzo pomocny i rzeczowy artykuł ;)
skomentowano: 2013-06-12 22:36:31 przez: Daria
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.